Η εμποροπανήγυρη των Γιαννιτσών είναι ο μακροβιότερος θεσμός της πόλης. Η αφετηρία της χάνεται στους οθωμανικούς αιώνες-δεν είναι γνωστό πότε ξεκίνησε- ενώ οι πληροφορίες που έχουμε, αφορούν περισσότερο στην ύστερη οθωμανική περίοδο και τον 20ό αιώνα. Υποθέτω, όμως, ότι η εικόνα με τους εμπόρους να διαμένουν στα ημιστεγασμένα καταστήματα, όσο διάστημα διαρκεί η εμποροπανήγυρη, με τα καφενεία και τις ταβέρνες δεν διαφέρει πολύ από αυτό που συνέβαινε τους προηγούμενους αιώνες.
Στα οθωμανικά χρόνια η εμποροπανήγυρη γινόταν τον μήνα Νοέμβριο, διαρκούσε 40 μέρες και, όπως το εβδομαδιαίο παζάρι, δεν γινόταν στην περιοχή του Φιλίππειου, ούτε στο Χαζνέ, αλλά στην Παλιά Αγορά. Παρότι η Εγνατία Οδός οριοθετούσε τις νότιες εσχατιές του αστικού ιστού αποτελούσε ζωτικό μέρος της εμπορικής και της κοινωνικής ζωής, δεδομένο το οποίο μας οδηγεί στην αναθεώρηση της τοπικής αντίληψης της κεντρικότητας ανάμεσα στον χώρο και την ερμηνεία του. Οι Γιαννιτσιώτες καλλιεργούσαν καπνό, σιτηρά, βαμβάκι, καλαμπόκι, σουσάμι, αμπέλια, ασχολιόντουσαν με τη σηροτροφία, τη μελισσοκομία, και τις εκτροφές ζώων κυρίως βοοειδών και αιγοπροβάτων. Επίσης, ύφαιναν χαλιά από ψάθα και από μαλλί, τα οποία ήταν ιδιαίτερα γνωστά στις μακεδονικές πόλεις. Όλα αυτά τα είδη μαζί και με άλλα που έφερναν οι έμποροι των γειτονικών περιοχών, ήταν αντικείμενα συναλλαγών στο πανηγύρι των Γιαννιτσών.
Με την μεγάλη πυρκαγιά του 1912, η αγορά καταστράφηκε και ελάχιστα καταστήματα συνέχισαν να λειτουργούν. Ως αποτέλεσμα η εμποροπανήγυρη διακόπηκε. Η εμπορική αποδυνάμωση των Γιαννιτσών φαίνεται ότι απασχόλησε τη δημοτική αρχή από τους πρώτους μήνες μετά την

να εξακολουθεί να διαπερνά την Εγνατία Οδό. Αυτή την αντίληψη αποτυπώνει η πρόταση του δήμου Γιαννιτσών το 1913 για επαναχάραξη της Εγνατίας Οδού, προκειμένου να μην διέρχεται από τις παρυφές, αλλά να διαπερνά το εσωτερικό της πόλης. Αν σήμερα η παράκαμψη των αστικών κέντρων από το εθνικό οδικό δίκτυο είναι παράγοντας αναβάθμισης, έναν αιώνα πριν δήλωνε ακριβώς το αντίθετο.
Η πρόταση εφαρμόσθηκε κατά ένα τμήμα της. Η Εγνατία Οδός δεν επαναχαράχθηκε, αλλά μεταφέρθηκαν τα καταστήματα και διαμορφώθηκε η Νέα Αγορά στην περιοχή του Πνευματικού Κέντρου και της οδού Χατζηδημητρίου. Στα τέλη της δεκαετίας του 1910 η πρόταση ήταν σε εφαρμογή. Η εφημερίδα «Έδεσσα» στο φύλλο της 1ης Μαρτίου 1919 αναφέρει την επικείμενη μεταφορά των ιχθυοπωλείων και των λαχανοπωλείων από την άκρη της πόλης -προφανώς εννοεί την Παλιά Αγορά- στην Νέα Αγορά. Στην ίδια θέση μεταφέρθηκαν η εμποροπανήγυρη και το εβδομαδιαίο παζάρι.
Η αποσύνδεση της εμποροπανήγυρης και γενικότερα της εμπορικής δραστηριότητας από την Εγνατία Οδό μετασχημάτισε τα Γιαννιτσά από μια εμπορική πόλη σε μια εσωτερική αγορά. Η κατάσταση ήταν συνακόλουθη των αλλαγών, που υπέστη η Εγνατία Οδός, η οποία ενσωματωμένη στα εθνικά οδικά δίκτυα των βαλκανικών κρατών, είχε απολέσει τον ρόλο του μεγάλου οδικού άξονα που ενοποιούσε γεωγραφικά, διοικητικά και εμπορικά το εκτενές οθωμανικό κράτος.
Αξίζει να αναφέρουμε ότι την ίδια περίοδο οι τοπικές αρχές διεκδικούσαν την υλοποίηση τριών ακόμη οραματικών έργων: τη διαμόρφωση του νέου νεκροταφείου της Αγίας Παρασκευής, τη σύνδεση των Γιαννιτσών με το σιδηροδρομικό δίκτυο μέσω κατασκευής γραμμής Ντεκοβίλ και την οργάνωση αρχαιολογικού μουσείου στη Νέα Αγορά, όπου θα φιλοξενούνταν αρχαία αντικείμενα από την ευρύτερη περιοχή.
Εκτός από τις εμπορικές συναλλαγές και το ζωοπάζαρο, η εμποροπανήγυρη ήταν και είναι ένας θεσμός, ο οποίος μέσα στη λαϊκότητα του αποτυπώνει την εθνική και την τοπική επικαιρότητα με τις μεταβάσεις, τις προσδοκίες και τις αντιφάσεις της πόλης.
Στα τέλη Αυγούστου του 1949 έληξε ο Εμφύλιος. Μία εβδομάδα αργότερα επαναλειτούργησε η εμποροπανήγυρη, η οποία είχε διακοπεί λόγω των εμπόλεμων συνθηκών, και επέστρεψαν οι πανηγυριστές. Ο κ. Παναγιώτης θυμάται ότι κατά τη διάρκεια της εμποροπανήγυρης του 1949 ακούστηκε μουσική στην πόλη μετά από χρόνια σιωπής, καθώς τα δημόσια γλέντια ήταν απαγορευμένα. Η εφημερίδα Εθνική Πνοή πλάι στις δηλώσεις μετανοίας φιλοξενούσε άρθρο για τον παλμό της εμποροπανήγυρης του 1949: «θέατρο, μουσικές, ατραξιόν, σκοπευτήρια, γυναίκες που πετάνε κεφάλια χωρίς σώματα, παιχνίδια, κούνιες, αλογατάκια…».
Αντίστοιχα, η εμποροπανήγυρη του 1974 πραγματοποιήθηκε λίγο μετά την πτώση της Χούντας. Ο αέρας της Μεταπολίτευσης εκείνη τη χρονιά, όσο και των επόμενων, κυκλοφορούσε ανάμεσα στα ημιστεγασμένα καταστήματα και τις συναυλίες στο κατάμεστο στάδιο με σημαντικούς καλλιτέχνες, όπως η Μαρία Φαραντούρη και ο Νίκος Ξυλούρης.
Γιατί ανέκαθεν η εμποροπανήγυρη συνοδευόταν με πολιτιστικά, εμπορικά και κοινωνικά γεγονότα, εκθέσεις αγροτικών προϊόντων, αγώνες ταχύτητας αυτοκινήτων, χορευτικές βραδιές, αιμοδοσία, συναυλίες και άλλες δράσεις.
Κάθε χρόνο, η εμποροπανήγυρη είναι μέρος και μιας τοπικής παραδοξότητας. Από τις 6 έως τις 13 Σεπτεμβρίου η πόλη γιορτάζει με αυθεντική πανηγυρτζίδικη διάθεση, ενώ την επομένη, την 14η Σεπτεμβρίου θρηνεί τους εκτελεσθέντες της Κατοχής. Από τα μπυράκια, τον γύρο του θανάτου και τα συγκρουόμενα στους βασανισμούς και τις εκτελέσεις του 1944. Αυτή η διαδοχή αντίθετων συναισθημάτων αποδίδει και τον τρόπο που εξελίχθηκε η ζωή της πόλης μέσα στις σκληρές συνθήκες του 20ου αιώνα.
Η εμποροπανήγυρη έχει και μια άλλη διάσταση, κλείνει μέσα της τη συλλογική μας παιδικότητα. Ο καθένας μπορεί να αφηγηθεί ενθυμήσεις και ιστορίες άλλων ηλικιών και δεκαετιών. Πώς να ξεχάσει κανείς το δέος από το τράνταγμα

του κλουβιού του γορίλα τη στιγμή της μεταμόρφωσης του!
Η εμποροπανήγυρη έχει διανύσει διαδρομή αιώνων στον αστικό χώρο των Γιαννιτσών. Από την Παλιά Αγορά κατά τη διάρκεια της οθωμανικής περιόδου, στην Νέα Αγορά τον 20ό αιώνα, για να καταλήξει σήμερα σε συζητήσεις περί μεταφοράς σε νέα θέση. Η πρόταση έχει τεθεί σε δημόσιο διάλογο.