Σπάζοντας τη Σιωπή
Ο Αγώνας για Δικαιοσύνη και Αξιοπρέπεια

Το ζήτημα των πράξεων ενδοοικογενειακής βίας κατά των γυναικών έχει καταστεί ζήτημα μείζονος σημασίας στις ημέρες μας λόγω της ανησυχητικής αύξησης των περιστατικών αλλά και της σοβαρότητας των συνεπειών τέτοιων πράξεων, εξαιτίας της προηγούμενης υποτίμησης του φαινομένου. Οι ανθρωποκτονίες κατά των γυναικών εντός του οικογενειακού κύκλου, οι οποίες στην καθομιλουμένη αποκαλούνται πλέον «γυναικοκτονίες», στηλιτεύθηκαν δημοσίως. Οι δημόσιες αρχές συνειδητοποίησαν την ανάγκη καλύτερης προστασίας των γυναικών που αποτελούν θύματα βίας στο οικογενειακό τους περιβάλλον και επίδειξης μεγαλύτερης αυστηρότητας στην αντιμετώπιση των δραστών των βίαιων αυτών πράξεων.

Τι είναι η έμφυλη βία:

«Κάθε διάκριση ή βλαπτική συμπεριφορά που στρέφεται εναντίον κάποιου προσώπου και συμβαίνει εξαιτίας του (πραγματικού ή θεωρούμενου) του φύλου  ή σεξουαλικού του προσανατολισμού». Σύμφωνα με τους διεθνώς αναγνωρισμένους ορισμούς της έμφυλης βίας (GBVIMS), οι βασικοί τύποι της είναι τέσσερις: Σεξουαλική, Σωματική, Ψυχολογική και Οικονομική βία. Οι μορφές της έμφυλης βίας είναι: Λεκτική, σωματική, ψυχολογική /συναισθηματική κακοποίηση, βιασμός, σεξουαλική βία, σεξουαλική παρενόχληση, εμπορία ανθρώπων (humantrafficking), σεξουαλική εκμετάλλευση, οικονομική βία, εξαναγκαστικός γάμος, Ακρωτηριασμός Γυναικείων Γεννητικών Οργάνων, stalking.Σύμφωνα με το Κέντρο Γυναικείων μελετών και ερευνών, Διοτίμα: Έμφυλη βία είναι οποιαδήποτε επιβλαβής πράξη, κατά της αξιοπρέπειας και της ακεραιότητας όσων την υφίστανται. Ακόμη και οι απειλές τέτοιων πράξεων, ο εξαναγκασμός ή/και η στέρηση ελευθερίας αποτελούν έμφυλη βία. Μπορεί να τελεστεί τόσο σε ιδιωτικό όσο και σε δημόσιο χώρο (σπίτι, εργασία, Μέσα Μαζικής Μεταφοράς κλπ). Εμπεριέχει τη χρήση υπαρκτής ή υποτιθέμενης δύναμης – εξουσίας και χρησιμοποιείται ως μέσο άσκησης κοινωνικού ελέγχου, τιμωρίας και «σωφρονισμού» των ατόμων που την υφίστανται. Διακρίνεται από τις άλλες μορφές βίας καθώς πηγάζει από την ανισότητα στις σχέσεις κοινωνικής ισχύος/εξουσίας μεταξύ ανδρών και γυναικών, η οποία οδήγησε στην κυριαρχία των ανδρών επί των γυναικών και στις διακρίσεις σε βάρος τους.

Όλες οι γυναίκες μπορεί να υποστούν έμφυλη βία, ανεξάρτητα από την ηλικία, το μορφωτικό επίπεδο, την κοινωνική τάξη και την εθνικότητά τους. Παρότι μπορούμε να συναντήσουμε την έμφυλη βία σε όλες τις ομάδες ανθρώπων οι φτωχές γυναίκες και οι μετανάστριες/ προσφυγες είναι πολύ πιο πιθανό να πέσουν θύματα εμφυλης βίας και αυτό μπορεί να συμβεί για πολλούς λόγους κάποιοι εκ των οποίων είναι ότι δεν έχουν οικονομική ανεξαρτησία και κοινωνική στήριξη ή ακόμα και ότι δεν γνωρίζουν καλά τη γλώσσα κτλ. Η έμφυλη βία συχνά επίσης στρέφεται και εναντίον των ΛΟΑΤΚΙ ατόμων (λεσβιών, ομοφυλόφιλων, αμφιφυλόφιλων, τρανς, ιντερσέξ).Σύμφωνα με πανευρωπαϊκή έρευνα, 1 στις 3 γυναίκες στην ΕΕ έχει πέσει θύμα σωματικής και/ή σεξουαλικής βίας από την ηλικία των 15 ετών, πάνω από το 50% των γυναικών έχουν υποστεί σεξουαλική παρενόχληση, και σχεδόν 1 στις 5 γυναίκες έχει υποστεί σωματική και/ή σεξουαλική βία από νυν ή τέως σύντροφο (FRA, 2014). Η GREVIO είναι η ανεξάρτητη αρχή που επιτηρεί τη συμμόρφωση των κρατών-μερών με τη Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης για την πρόληψη και αντιμετώπιση της έμφυλης βίας. Στην πιο πρόσφατη έκθεσή της το 2023, παρ’ όλο που σε κάποια σημεία επαινεί την Ελλάδα για τις δράσεις που ανέλαβε, συμπεριλαμβανομένων αλλαγών στο νομικό πλαίσιο και την υιοθέτηση ενός ορισμού του βιασμού που βασίζεται στην έννοια της ελεύθερης συναίνεσης, εκφράζει έντονες ανησυχίες για όσα δεν έχουν γίνει. Όπως για παράδειγμα ότι στη χώρα μας δεν υπάρχουν τα απαραίτητα εξειδικευμένα κέντρα βιασμού ή παραπομπής σεξουαλικής βίας ή ότι είναι ιδιαίτερα υψηλά «τα ποσοστά φθοράς σε περιπτώσεις βίας κατά των γυναικών και χαμηλά ποσοστά καταδίκης, ιδιαίτερα σε περιπτώσεις βιασμού.» Επιπλέον, λειτουργούν μόνο 20 καταφύγια για γυναίκες θύματα βίας, συνολικής χωρητικότητας περίπου 450 ατομικών κλινών, αριθμός ιδιαίτερα μικρός σε σχέση με το στόχο της Σύμβασης της Κωνσταντινούπολης για ένα οικογενειακό μέρος ανά 10.000 άτομα.

Το φαινόμενο διαιωνίζεται εξαιτίας κυρίαρχων κοινωνικών, πολιτιστικών και θρησκευτικών πεποιθήσεων και στερεοτύπων και φαίνεται πως εντείνεται σε φάσεις πολεμικών συγκρούσεων και φυσικών καταστροφών, σε περιόδους κρίσεων, καθώς αυξάνονται τα οικονομικά προβλήματα, η ανεργία και η φτώχια, ενώ αποδομούνται ταυτόχρονα το κράτος δικαίου και οι υποδομές πρόνοιας. Ο εγκλεισμός λόγω της πανδημίας covid-19 ανέδειξετη μεγάλη έκταση της ενδοοικογενειακής βίας, γεγονός που διευκόλυνε περαιτέρω την καταγγελία της σεξουαλικής παρενόχλησης και βίας στους χώρους εργασίας και βοήθησε στο να βγει στο φως ο μεγάλος αριθμός των γυναικοκτονιών που καταγράφονται στη χώρα μας (Βαΐου και συν., 2021). Σε κάθε περίπτωση, οι διαστάσεις του φαινομένου διαπερνούν όλες της πτυχές της ζωής, από την κοινωνική μέχρι την πολιτική και οικονομική, τόσο για τα θύματα όσο και για ολόκληρη την κοινωνία. Η έμφυλη βία σε όλες τις μορφές της συνιστά ποινικό αδίκημα και τιμωρείται αυστηρότητα.

Στην ελληνική έννομη τάξη πρόσφατες νομοθετικές παρεμβάσει (Ν.5090/2024) προσπάθησαν να καλύψουν την ανάγκη εκσυγχρονισμού του νομικού πλαισίου που διέπει τόσο τον ν. 3500/2006 –Ενδοοικογενειακή βία-  όσο και τον Ποινικό Κώδικα, προκειμένου οι διατάξεις των ανωτέρω νόμων να μην αλληλοκαλύπτονται και να είναι προσαρμοσμένες στις παρούσες κοινωνικές συνθήκες και στη δικαιοπολιτική ανάγκη προστασίας του θεσμού της οικογένειας, της ανηλικότητας και των θυμάτων, κυρίως γυναικών, που πλήττονται με αυξανόμενη ένταση από συμπεριφορές ενδοοικογενειακής βίας. Στόχος της παρέμβασης είναι προτεραιοποίηση της προστασίας της οικογένειας με την ενίσχυση των μέσων κοινωνικής αποκατάστασης των θυμάτων, η αυστηρότερη ποινική αντιμετώπιση των δραστών, η ενθάρρυνση των επαγγελματιών για την καταγγελία των περιστατικών που υποπίπτουν στην αντίληψη τους και επί τω τέλει η αποτελεσματικότερη και πολυεπίπεδη αντιμετώπιση των περιστατικών ενδοοικογενειακής βίας και η ουσιαστική συμβολή στην εξάλειψη τους (από την αιτιολογική έκθεση του νόμου).

Μπορούν τα αυστηρότερα μέτρα καταστολής να συμβάλουν στην περιστολή τέτοιων φαινομένων; Είναι αβέβαιο αν δεν κινητοποιηθούμε και συλλογικά. Είμαστε στην κορύφωση του φαινομένου και δυστυχώς τα περιθώρια στενεύουν όσον αφορά την πρόληψη και τη διαχείριση του. Πρωτεύον ζήτημα τα θύματα και η αποκατάσταση τους. Ο ακτιβισμός μπορεί να δράσει καταλυτικά για την ενδυνάμωση των θυμάτων, παρέχοντας στα θύματα μια πλατφόρμα για να εκφράσουν τις εμπειρίες τους και να απαιτήσουν λογοδοσία και δικαιοσύνη. Στην Ελλάδα, κινήματα βάσης, ΜΚΟ και ομάδες υπεράσπισης μπορούν να πρωτοστατήσουν κατά της έμφυλης βίας μέσω εκστρατειών, διαμαρτυριών και εκπαιδευτικών πρωτοβουλιών. Οι ακτιβιστές θα πρέπει να συνεχίσουν να ευαισθητοποιούν, ν’ ασκούν πιέσεις για μεταρρυθμίσεις πολιτικής και να παρέχουν κρίσιμους πόρους για τους επιζώντες. Η αλληλεγγύη θα πρέπει να βρεθεί στο επίκεντρο του κινήματος για τον τερματισμό της έμφυλης βίας. Με το να στέκονται μαζί, οι επιζώντες, οι ακτιβιστές, τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης, οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής και όσοι συμμαχούν προς αυτή την πορεία,μπορούν να δημιουργήσουν μια πιο υποστηρικτική και χωρίς αποκλεισμούς κοινωνία. Μέσω συλλογικής δράσης και αμοιβαίας υποστήριξης, μπορούν να αμφισβητηθούν οι αφηγήσεις που κατηγορούν τα θύματα, να διαλυθούν συστήματα καταπίεσης και να καλλιεργηθεί μια κουλτούρα ενσυναίσθησης και κατανόησης. Στόχος μπορεί να είναι η δημιουργία ασφαλέστερων κοινοτήτων όπου οι επιζώντες όχι μόνο ακούγονται, αλλά πιστεύονται, υποστηρίζονται και ενισχύονται.Μια ενδεδειγμένη αντιμετώπιση στα πλαίσια της πρόληψης συμπεριλαμβάνει τη δυναμική προώθηση ενός νέου συνόλου κοινωνικών κανόνων (νόρμες) και μίας θετικής σεξουαλικότητας στις νέες γενιές. Είναι σημαντική τόσο η πρόληψη της διαπροσωπικής βίας μέσω μιας εκσυγχρονισμένης εκπαίδευσης ευαισθητοποιημένης στα δύο φύλα, όσο και η προώθηση της ισότητας των φύλων στο σχολείο και η σεξουαλικά εστιασμένη διαπαιδαγώγηση στο πλαίσιο της κοινότητας και της οικογένειας.

Όλοι εμείς χρειάζεται να συνεισφέρουμε σε αυτή την προσπάθειαώστεοι κοινωνικοί κανόνες να αναδιαμορφωθούν και να καλλιεργηθεί η κουλτούρα αλληλεγγύης.

Για βοήθεια, καλέστε τη Γραμμή SOS 15900
ή στείλτε email στο sos15900@isotita.gr.
Υποστήριξη 24/7.
Δεν είστε μόνοι – υπάρχει βοήθεια.

ΚΛΕΟΠΑΤΡΑ ΑΡΤΕΜΗ

Δικηγόρος
cleoartemi@gmail.com