Η συλλογική μνήμη διασώζει στοιχεία του παρελθόντος που, πολλές φορές, επιβιώνουν στο παρόν αναλλοίωτα και αναπόσπαστα με τους ανθρώπους και τον τόπο. Ιδιαίτερη σημασία έχουν οι τελετές που λειτουργούν ως διαβατήριες και σηματοδοτούν το πέρασμα από τη μία εποχή στην επόμενη, από τη μία κατάσταση στην άλλη.

Κάπως έτσι θα μπορούσε να δει κανείς το έθιμο «Κόλιντα Μπάμπω». Το βράδυ της παραμονής των Χριστουγέννων, το άναμμα της φωτιάς σηματοδοτούσε, κατά μία έννοια, το πέρασμα στην εορταστική περίοδο του Δωδεκαημέρου. Αν ληφθεί υπ’ όψιν η καθαρτική λειτουργία της φωτιάς παραδοσιακά στον ελληνικό πολιτισμό, γίνεται αντιληπτή η επιλογή αυτού του στοιχείου ως μέρος της προετοιμασίας για τη σημαντική εορτή των Χριστουγέννων.

Είναι, όμως, στην πράξη μία καθαρτική, διαβατήρια τελετή; Το όνομα δε δηλώνει κάτι τέτοιο. Η λέξη Κόλιντα είναι πιθανότερο να αποτελεί την παραφθορά της λέξης κάλαντα, η οποία έχει τις ρίζες της στη λατινική calendae και αναφέρεται στην πρώτη μέρα του ρωμαϊκού έτους.

Δεν είναι τυχαίο ότι οι μαρτυρίες για την Κόλιντα των παλαιότερων ετών τονίζουν ότι ψάλλονταν κάλαντα γύρω από τη φωτιά.

Σχετικά με τον όρο Κόλιντα, καταγράφεται και η ακόλουθη εκδοχή, που φαίνεται μάλλον αυθαίρετη: νότια της Έδεσσας ο όρος κόλιντα προφέρεται κόλιντι ή κόλιτι, που στην τοπική διάλεκτο σημαίνει σφαγή και είτε έχει σχέση με τη σφαγή των χοίρων που γινόταν παραδοσιακά την παραμονή, εν όψει των Χριστουγέννων, είτε παραπέμπει στη σφαγή των νηπίων από τον Ηρώδη. Εξάλλου, η λέξη μπάμπω είναι δάνειο σλαβικής προέλευσης και σημαίνει τη γιαγιά, επομένως Κόλιντα μπάμπω είναι τα κάλαντα που απευθύνονται σε αυτή, σε ένα πρόσωπο με κύρος στην κοινωνία και αγαπημένο στα παιδιά. Η σύνδεση του όρου μπάμπω με τα Χριστούγεννα γίνεται και μέσα από την γαστρονομία. Στη Θράκη, Μπάμπω είναι το παραδοσιακό φαγητό που σερβίρεται το πρωί των Χριστουγέννων. Στο παρελθόν, τα μέρη του χοίρου που έπρεπε να καταναλωθούν άμεσα (εντόσθια και συκώτι) μετά τη σφαγή, χρησιμοποιούνταν για την παρασκευή αυτού του εδέσματος που σιγοψήνονταν στον φούρνο όλη την νύχτα και ήταν έτοιμο να σερβιριστεί στην οικογένεια το πρωί των Χριστουγέννων, μετά τη Θεία Λειτουργία.

Πώς ερμηνεύουν οι συμμετέχοντες το έθιμο του ανάμματος της φωτιάς; Σε κάθε περίπτωση, η παράδοση συνδέεται με τη γέννηση του Χριστού. Κατά μία εκδοχή αναπαριστά τη φωτιά που άναψαν οι βοσκοί για να ζεστάνουν τον νεογέννητο Χριστό. Λέγεται, ακόμη, ότι οι φωτιές ανάβονται σε ανάμνηση της σφαγής των νηπίων από τον Ηρώδη, ως ένα είδος κοινοποίησης και ενημέρωσης για το κακό που έγινε.

Παράλληλα με την προέλευση του ονόματος έχει ενδιαφέρον η γεωγραφική προέλευση του εθίμου. Σήμερα, αναβιώνει σε περιοχές της Μακεδονίας, κυρίως την Κεντρική και Δυτική. Στα Γιαννιτσά, η φωτιά ανάβει την προπαραμονή των Χριστουγέννων. Τα «Κόλιντα», έθιμο της παραμονής που αφορούσε τα κάλαντα και όχι το άναμμα της φωτιάς, εντοπίζεται και στη Θεσσαλία. Αντίστοιχη παράδοση καταγράφηκε ως μνήμη των Ελλήνων της Ανατολικής Ρωμυλίας, που έφεραν τη συνήθεια στους τόπους εγκατάστασής τους.

Η ταύτιση των όρων κόλιντα και κάλαντα διαπιστώνεται από το τραγούδι που συνόδευε. Στη Θεσσαλία, τα παιδιά φώναζαν κάτω από τα παράθυρα των σπιτιών «Κόλιντα, κόλιντα/ Τχεια (θεία) δομ μνια κουλούρα». Στη Μακεδονία, στο τέλος των τυπικών χριστουγεννιάτικων στίχων, τραγουδούσαν την προσθήκη «Κόλιντα Μόλιντα/ δώσ’ μου ένα κουλούρι…». Στις διάφορες περιοχές, η συμμετοχή στο έθιμο σήμαινε το άναμμα της φωτιάς με τη συχνή επανάληψη της επωδού «κόλιντα μπάμπω (ή μπάμπου), κόλιντα», τα κάλαντα και τα δώρα των νοικοκυρών στους συμμετέχοντες.

Όπως σε όλα τα έθιμα που οι πρωταγωνιστές είναι παιδιά, η Κόλιντα περιλάμβανε το απαραίτητο κέρασμα. Οι ντόπιοι κάτοικοι στους πρόποδες του Βόρα κερνούσαν τα παιδιά μικρά, ζυμωτά, φρεσκοψημένα ψωμάκια, γνωστά ως κολιντάσκες, στον χώρο που άναβαν τις φωτιές. Στην Ανατολική Ρωμυλία γιόρταζαν τα κολιντούδια: τα ξημερώματα της παραμονής Χριστουγέννων, τα παιδιά γυρνούσαν στα σπίτια, φώναζαν «Κόλιντα Μπάμπου» και έπαιρναν γλυκίσματα ως δώρο. Το βράδυ άναβαν τη φωτιά σε κάθε γειτονιά. Τα κόλιντα στη Θεσσαλία ήταν τα κλαδιά σα διχάλα που είχαν στα χέρια τους τα παιδιά, όσο έλεγαν τα κάλαντα, για να κρατούν τις κουλούρες που τους πρόσφεραν οι νοικοκυρές.

Οι διαφορετικές εκδοχές στην ερμηνεία και τις εκδηλώσεις του εθίμου «Κόλιντα Μπάμπω» καταδεικνύουν την πληθωρική δύναμη της παράδοσης, που ταξιδεύει στους τόπους, γνωρίζει τους ανθρώπους και γίνεται κτήμα τους. Ζει μαζί τους, παίρνει και δίνει στοιχεία που διαμορφώνουν τον χαρακτήρα της κοινωνίας τους. Έτσι, η παράδοση δηλώνει την ταυτότητά τους ως μνήμη του παρελθόντος, εμπειρία του παρόντος και συνάντηση του μέλλοντος.