Στους πρόποδες του όρους Πάικο, λίγα χιλιόμετρα βόρεια από την πόλη των Γιαννιτσών, βρίσκεται ο οικισμός του Ελευθεροχωρίου. Η ίδρυση του χωριού χρονολογείται το 1925, με την εγκατάσταση προσφύγων από τον Πόντο και συγκεκριμένα από την περιοχή Ακ-Ντάγ-Μαντέν. Η ονομασία του χωριού οφείλεται στο όνομα του πρωθυπουργού της Ελλάδας την εποχή εκείνη, τον Ελευθέριο Βενιζέλο.

Συνολικά, στο χωριό εγκαταστάθηκαν 60 οικογένειες, οι περισσότερες από τις οποίες ήταν συγγενείς μεταξύ τους. Η επιλογή της συγκεκριμένης περιοχής έγινε με γνώμονα την ομοιότητά της με την πατρίδα που μόλις είχαν αφήσει πίσω τους. Η πυκνή βλάστηση με οξιές, βελανιδιές, έλατα, πλατάνια, καστανιές και άλλα είδη δέντρων, οι πηγές καθώς και το ξηρό κλίμα θύμιζαν αρκετά το ορεινό τοπίο στον Πόντο.

Η εξυπηρετική ρυμοτομία του χωριού σε παραλληλόγραμμο σχηματισμό, με έναν κεντρικό δρόμο και κάθετα σε αυτόν στενά δρομάκια, βοηθούσε την ομοιόμορφη κατασκευή σπιτιών. Τα περισσότερα από αυτά ήταν ισόγεια, με δύο δωμάτια που επικοινωνούσαν μεταξύ τους και έναν στάβλο, εκτός από δύο κατοικίες που ήταν διώροφες. Στον ισόγειο χώρο υπήρχε ο στάβλος μαζί με έναν αποθηκευτικό χώρο, ενώ στον επάνω όροφο τα δωμάτια της οικογένειας.

Ωστόσο, μέχρι να ετοιμαστούν τα σπίτια, οι κάτοικοι φιλοξενούνταν στο διπλανό χωριό της Κρώμνης, αναπτύσσοντας φιλικές σχέσεις μεταξύ τους, γεγονός που θα διαδραμάτιζε σημαντικό ρόλο στη μετέπειτα εποχή.

Από τα πρώτα κτίρια που κατασκευάστηκαν στο χωριό ήταν ο ναός του Αγίου Πνεύματος, όπου τοποθέτησαν την εικόνα του Αγίου Θεοδώρου, την οποία έφεραν μαζί τους οι πρόσφυγες από τις Αλησμόνητες Πατρίδες. Δίπλα στο ναό χτίστηκε το σχολείο του χωριού, αρχικά μια ξύλινη κατασκευή που στη συνέχεια αντικαταστάθηκε από μια πέτρινη.

Η κύρια απασχόληση των κατοίκων του χωριού ήταν κυρίως η γεωργία, καθώς το κράτος τους είχε παραχωρήσει από τρία στρέμματα γης, τα οποία, αφού πρώτα εκχέρσωσαν, τα μετέβαλαν σε καλλιεργήσιμες εκτάσεις δημητριακών. Η ξυλεία στο βουνό διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στη βιωσιμότητα του χωριού, όπως επίσης και η εκτροφή ζώων.

Εκτός από τους μόνιμους κατοίκους, στο χωριό διέμεναν ο δάσκαλος, ο ιερέας, ο δασοφύλακας και τρεις χωροφύλακες (μέχρι το 1941). Με τα χρόνια και την ανάπτυξη του χωριού, πολλοί κάτοικοι από τα Γιαννιτσά συνήθιζαν να παραθερίζουν εκεί, εξαιτίας κυρίως της ελονοσίας που κάλπαζε την εποχή εκείνη από τον βάλτο των Γιαννιτσών. Οι κάτοικοι του χωριού, περήφανοι για αυτό που είχαν καταφέρει να δημιουργήσουν, συνήθιζαν να αποκαλούν το Ελευθεροχώρι ως «μικρό Παρίσι».

Το όμορφο και ήρεμο κλίμα που επικρατούσε στην περιοχή ήρθε να ταράξει η έκρηξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και, πολύ περισσότερο, η γερμανική κατοχή που ακολούθησε.

Η γερμανική κατοχή και η αντίσταση

Την περίοδο της γερμανικής κατοχής, το Ελευθεροχώρι και οι κάτοικοί του ήταν από τους πρώτους που οργανώθηκαν στην εθνική αντίσταση. Σημαντικό ρόλο σε αυτό έπαιξε η γεωγραφική θέση του χωριού στις παρυφές του Πάικου.

Όλες οι οικογένειες του χωριού βοηθούσαν τους αντάρτες, μεταφέροντας τρόφιμα και παρέχοντας οποιαδήποτε άλλη βοήθεια. Μάλιστα, τα τρόφιμα πρώτα δίνονταν σε εκείνους και ό,τι περίσσευε πήγαινε στις οικογένειές τους.

Από τα πρώτα κιόλας θύματα της Κατοχής στην ευρύτερη περιοχή ήταν δύο νεαροί άντρες από τη Βυρώνεια Σερρών, οργανωμένοι στον ΕΑΜ, οι οποίοι τον Οκτώβριο του 1943 ήρθαν στο Ελευθεροχώρι λόγω της συγγένειας με οικογένεια από το χωριό και έχασαν τη ζωή τους ύστερα από συμπλοκή με Γερμανούς. Μαζί με τους δύο άντρες σκοτώθηκαν και δύο αδέρφια, κάτοικοι του Ελευθεροχωρίου.

Μερικούς μήνες αργότερα, την άνοιξη του 1944, οι Γερμανοί εμφανίστηκαν ξανά στο Ελευθεροχώρι, αυτή τη φορά με τη συνοδεία Τατάρων (τους οποίους είχαν επιστρατεύσει από τη Ρωσία) και επιδόθηκαν σε ανελέητη λεηλασία του χωριού.

Οι φτωχοί πρόσφυγες έντρομοι παρακολουθούσαν τους άξεστους ληστές να αρπάζουν ό,τι έβρισκαν μπροστά τους. Αντικείμενα μεγάλης αξίας δεν υπήρχαν, όμως άρπαξαν τις λιγοστές πολύτιμες προμήθειες που είχαν, όπως επίσης και τα ζώα που βρίσκονταν στους στάβλους. Η λεηλασία του χωριού κράτησε δύο μέρες και, γεμάτοι λάφυρα, οι Γερμανοί αναχώρησαν προς τα Γιαννιτσά.

Στις 23 Μαρτίου 1944, το χωριό περικυκλώθηκε ξανά από τους Γερμανούς και τους γερμανοντυμένους συνεργάτες τους. Οι πυροβολισμοί προκάλεσαν πανικό. Οι άντρες διέφυγαν στο βουνό, ενώ οι γυναικόπαιδες παρέμειναν, πιστεύοντας πως δεν κινδυνεύουν.

Αντίθετα, γνώρισαν το μένος και τη βαρβαρότητα των Γερμανών και των ταγματασφαλιτών. Δεν έκαναν διακρίσεις και σκότωσαν όποιον συνάντησαν στο διάβα τους.

Η ωμότητα των κατακτητικών δυνάμεων σοκάρει:

  • Σκότωσαν μικρά παιδιά.
  • Δολοφόνησαν μια λεχώνα με το οκτώ ημερών βρέφος της.
  • Σκότωσαν μια έγκυο γυναίκα, σκίζοντας την κοιλιά της με ξιφολόγχη.
  • Έναν άρρωστο ηλικιωμένο τον σήκωσαν από το κρεβάτι, τον περιέφεραν στο χωριό και τελικά τον αποκεφάλισαν στην αυλή του σπιτιού του.

Η σφαγή ολοκληρώθηκε με την πυρπόληση και την ολική καταστροφή του χωριού.

Ο απολογισμός της τραγωδίας ήταν 17 θύματα, δύο βρέφη και ανεπανόρθωτες υλικές καταστροφές σε ένα προσφυγικό χωριό 60 οικογενειών, που πλήρωσε βαρύ φόρο αίματος.

Το Ελευθεροχώρι σήμερα

Με την πάροδο των χρόνων, το Ελευθεροχώρι δεν έχει σβηστεί από τον χάρτη. Έχει μετατραπεί σε οικισμό με θερινές κατοικίες, ενώ πλέον υπάρχουν και αρκετοί που το επιλέγουν για μόνιμη διαμονή.

Η 23η Μαρτίου αποτελεί ημέρα μνήμης των θυμάτων του Ελευθεροχωρίου, που με προεδρικό διάταγμα έχει χαρακτηριστεί ως Μαρτυρικό Χωριό.

Το μνημείο με τα ονόματα των θυμάτων.
Στο βάθος, μια κολώνα από το παλιό σχολείο που καταστράφηκε το 1944.